PE5

100 jaar Van Doesburgs ‘Maison d’Artiste’

2 september – 2 oktober 2023

Honderd jaar geleden, in een Parijse galerie, presenteerden Theo van Doesburg (voorman van kunststroming De Stijl) en architect Cornelis van Eesteren een model van een kunstenaarswoning (‘Maison d’Artiste’). Dit verbeeldde de utopie van Van Doesburg om te “leven in een ruimtelijk schilderij”.

Het model bestond uit gestapelde ruimtes met rechthoekige en vierkante vlakken, gelijkend op een compositie van Piet Mondriaan.

Het ontwerp was vooral bedoeld als een manifest tegen de – in hun ogen starre – traditionele architectuur.

Maar hoe realistisch was dit model daadwerkelijk? “Naar […] doelmatigheid, bruikbaarheid is veel te weinig gestreefd”, schreef een journalist. De kleuren werden als vervreemdend gezien. Het model werd eerder geaccepteerd als kunstwerk dan als architectuur. “….maar om erin te wonen?”, werd er dan ook verzucht.

De vraag over de praktische uitvoerbaarheid van Maison d’Artiste blijft tot op de dag van vandaag tot de verbeelding spreken, vooral omdat het originele model verloren ging.

Een aantal maquettes van deze reconstructies en doorontwikkelingen zijn van 2 september t/m 2 oktober te zien bij Post Erasmuslaan 9 een samenwerking van galerie Bos Fine Art en architect Ronald Willemsen van ASNOVA architecture.
Om de beleving kracht bij te zetten maakte vormgever en architect Tim van Beukering samen met Eekhout animaties van een virtuele rondleiding door het gebouw.

In 1923 werd Maison d’Artiste ontworpen door Cor van Eesteren en Theo van Doesburg in Parijs. Een wereldberoemd ontwerp, maar nooit gebouwd. Onder leiding van prof. Mick Eekhout hebben studenten destijds in 2002 een prototype gebouwd dat binnenkort op het voorplein van de faculteit wordt geplaatst. Eekhout heeft onlangs een innovatieve methode ontwikkeld waarmee het maison op 1:1 schaal zou kunnen worden gerealiseerd.

Onmogelijk om te bouwen

Het 100 jaar oude maar nooit gebouwde ontwerp van het Maison d’Artiste kreeg wereldwijd aandacht vanwege haar zwevende karakter en de uitgesproken kleuren. Het ontwerp werd echter ook gezien als onmogelijk om te bouwen: grote uitkragingen vanaf een te smalle centrale kern. De oorspronkelijke kartonnen ontwerpmaquette ging al in 1924 verloren door wateroverlast. Gelukkig bleven er een aantal zwart-witfoto’s beschikbaar. Studenten ontwikkelden in 2002 de reconstructies vanaf deze zwart-witfoto’s en bouwden in 2003 het grote prototype als een klein gebouw schaal 1 op 5. Dit model staat normaliter op de Jaffalaan in Delft en komt nu voor enkele maanden naar het voorplein van de faculteit. 

Studenten werkten aan de puzzel

Tweedejaars Bouwkunde studenten van het vak ‘Productie en Uitvoering’ reconstrueerden twintig jaar geleden vanuit de zwart-witfoto’s weer de originele geometrie van het Maison met al zijn luifels en uitkragende ruimten, boven elkaar verschoven gestapeld. Ze gebruikten daarvoor de geodetische survey methoden van de subfaculteit Geodesie. Het exterieur was extreem ruimtelijk doordat de verschillende vertrekruimten los boven elkaar staan of hangen. Het ongekleurde, witte model is voor architecten al heel inspirerend: elke ruimte heeft zijn eigen hoekigheid. Het exterieur is extreem ruimtelijk doordat de verschillende vertrekruimten los boven elkaar staan of hangen. 

Mick Eekhout over de uitdaging destijds aan studenten: “Het Maison daagt studenten uit om onwaarschijnlijke ontwerpen te maken. Maar die ontwerpen moeten ook technisch uitvoerbaar bedacht kunnen worden om te worden gebouwd in dezelfde tijd dat het wordt ontworpen. En niet pas na 100 jaar als de techniek veel verder is. Het ruimtelijk en het technisch ontwerpen dient hand in hand te gaan.”

Kleurenpalet

De kleurenreconstructie was uiteraard niet makkelijk vanaf die zwart-witfoto’s, want er zijn geen foto’s waarop een bekend gekleurd schilderij van de kunstschilder Theo van Doesburg  in zwart/wit is afgebeeld. IJken van de kleuren (zoals dat wel gebeurde met het Parijse Atelier van Mondriaan) kon hier niet. Als uitgangspunt werd de ‘1923 Talens kleurenfolder’ gebruikt. Met meerdere analyses waaronder reflecties van het behang, sterkte van de lampen en de kwaliteit van de fotonegatieven zijn de kleuren bepaald. Ook werd een calorimeter uit de VS ingevlogen om accuraat nuances te kunnen herkennen.  

                                         Opstelling Kunstmuseum Den Haag mei-juni 2023

Experimenteel en innovatief

Het ontwerp blijft nog steeds intrigeren. Vanwege de eeuwherdenking 1923-2023 heeft em. prof. Mick Eekhout daarom de uitdaging van dit topontwerp opgepakt en de uitvoerbaarheid van de bouw ontwikkeld. In plaats van bouwen in het zware beton is er nagedacht over nieuwe materialen en methodes. Met een hightech wijze van lichtgewicht koolstof-epoxy sandwichpanelen voor wanden en vloeren voor een zelfdragende constructie en verstijfd en ondersteund met gelamineerd voorgespannen glas is deze onwaarschijnlijke  opdracht vanaf nu  mogelijk te realiseren. Eekhout: “Mijn ambities zijn altijd  innovatieve methoden en hightech methoden: met de meest geavanceerde middelen en materialen een extreem ontwerp waar maken.“