PE9

Erasmuslaan 9

Erasmuslaan 5-11 neemt een cruciale plaats in binnen het oeuvre van Rietveld omdat hij hiermee een antwoord trachtte te vinden op de vraag hoe de principes van het Moderne Wonen, kort samengevat als ‘licht, lucht en ruimte’, voor de volkswoningbouw toegepast zouden kunnen worden. Na de oplevering werd Erasmuslaan 9, ter promotie, ingericht als modelwoning.
Het huis is gebouwd als een tussenwoning en bestaat uit drie bouwlagen onder een plat dak. De sterk horizontale opbouw met dakterrassen refereert aan het beeld van een oceaanstomer, waar de hutten uitkomen op loopdekken met een ijzeren reling. Een groot deel van de begane grond is één grote leefruimte die, door vouwwanden op rails, in een aparte zit-, eet- en werkhoek is te splitsen. Bij de restauratie zijn de oorspronkelijke pasteltinten van de wanden teruggebracht.

Jurriaan Molenaar

Interieur schilderijen van het Rievtveld-Schröderhuis | Interior paintings

2 september – 2 oktober 2023 | September 2 – October 2

Jurriaan Molenaar schilderde het Rietveld Schröderhuis, architectonisch hoogtepunt van De Stijl in drie schilderijen. Tektonische interieurs die nadrukkelijk het binnen met het buiten verbinden. Molenaar schildert ruimte, schildert architectuur, met een grote nadruk op schilderen. Want wat hij schildert, is geen representatie van een gebouw of ruimte, het ís de ruimte. Zijn schilderijen bieden een ruimtelijke ervaring. Het oog wordt de architectonische ruimte die is afgebeeld, ingetrokken, en langzaam ontstaat in het kijken een gevoel van in-ruimte-zijn, een lichamelijk gevoel welteverstaan. Daarmee heeft Molenaar de scheiding tussen zien en zijn, tussen representatie en werkelijkheid geslecht.

100 jaar Van Doesburgs ‘Maison d’Artiste’

2 september – 2 oktober 2023

Honderd jaar geleden, in een Parijse galerie, presenteerden Theo van Doesburg (voorman van kunststroming De Stijl) en architect Cornelis van Eesteren een model van een kunstenaarswoning (‘Maison d’Artiste’). Dit verbeeldde de utopie van Van Doesburg om te “leven in een ruimtelijk schilderij”.

Het model bestond uit gestapelde ruimtes met rechthoekige en vierkante vlakken, gelijkend op een compositie van Piet Mondriaan.

Het ontwerp was vooral bedoeld als een manifest tegen de – in hun ogen starre – traditionele architectuur.

Maar hoe realistisch was dit model daadwerkelijk? “Naar […] doelmatigheid, bruikbaarheid is veel te weinig gestreefd”, schreef een journalist. De kleuren werden als vervreemdend gezien. Het model werd eerder geaccepteerd als kunstwerk dan als architectuur. “….maar om erin te wonen?”, werd er dan ook verzucht.

De vraag over de praktische uitvoerbaarheid van Maison d’Artiste blijft tot op de dag van vandaag tot de verbeelding spreken, vooral omdat het originele model verloren ging.

Een aantal maquettes van deze reconstructies en doorontwikkelingen zijn van 2 september t/m 2 oktober te zien bij Post Erasmuslaan 9 een samenwerking van galerie Bos Fine Art en architect Ronald Willemsen van ASNOVA architecture.
Om de beleving kracht bij te zetten maakte vormgever en architect Tim van Beukering samen met Mick Eekhout animaties van een virtuele rondleiding door het gebouw.

In 1923 werd Maison d’Artiste ontworpen door Cor van Eesteren en Theo van Doesburg in Parijs. Een wereldberoemd ontwerp, maar nooit gebouwd. Onder leiding van prof. Mick Eekhout hebben studenten destijds in 2002 een prototype gebouwd dat binnenkort op het voorplein van de faculteit wordt geplaatst. Eekhout heeft onlangs een innovatieve methode ontwikkeld waarmee het maison op 1:1 schaal zou kunnen worden gerealiseerd.

Onmogelijk om te bouwen

Het 100 jaar oude maar nooit gebouwde ontwerp van het Maison d’Artiste kreeg wereldwijd aandacht vanwege haar zwevende karakter en de uitgesproken kleuren. Het ontwerp werd echter ook gezien als onmogelijk om te bouwen: grote uitkragingen vanaf een te smalle centrale kern. De oorspronkelijke kartonnen ontwerpmaquette ging al in 1924 verloren door wateroverlast. Gelukkig bleven er een aantal zwart-witfoto’s beschikbaar. Studenten ontwikkelden in 2002 de reconstructies vanaf deze zwart-witfoto’s en bouwden in 2003 het grote prototype als een klein gebouw schaal 1 op 5. Dit model staat normaliter op de Jaffalaan in Delft en komt nu voor enkele maanden naar het voorplein van de faculteit.

Studenten werkten aan de puzzel

Tweedejaars Bouwkunde studenten van het vak ‘Productie en Uitvoering’ reconstrueerden twintig jaar geleden vanuit de zwart-witfoto’s weer de originele geometrie van het Maison met al zijn luifels en uitkragende ruimten, boven elkaar verschoven gestapeld. Ze gebruikten daarvoor de geodetische survey methoden van de subfaculteit Geodesie. Het exterieur was extreem ruimtelijk doordat de verschillende vertrekruimten los boven elkaar staan of hangen. Het ongekleurde, witte model is voor architecten al heel inspirerend: elke ruimte heeft zijn eigen hoekigheid. Het exterieur is extreem ruimtelijk doordat de verschillende vertrekruimten los boven elkaar staan of hangen.

Mick Eekhout over de uitdaging destijds aan studenten: “Het Maison daagt studenten uit om onwaarschijnlijke ontwerpen te maken. Maar die ontwerpen moeten ook technisch uitvoerbaar bedacht kunnen worden om te worden gebouwd in dezelfde tijd dat het wordt ontworpen. En niet pas na 100 jaar als de techniek veel verder is. Het ruimtelijk en het technisch ontwerpen dient hand in hand te gaan.”

Kleurenpalet

De kleurenreconstructie was uiteraard niet makkelijk vanaf die zwart-witfoto’s, want er zijn geen foto’s waarop een bekend gekleurd schilderij van de kunstschilder Theo van Doesburg  in zwart/wit is afgebeeld. IJken van de kleuren (zoals dat wel gebeurde met het Parijse Atelier van Mondriaan) kon hier niet. Als uitgangspunt werd de ‘1923 Talens kleurenfolder’ gebruikt. Met meerdere analyses waaronder reflecties van het behang, sterkte van de lampen en de kwaliteit van de fotonegatieven zijn de kleuren bepaald. Ook werd een calorimeter uit de VS ingevlogen om accuraat nuances te kunnen herkennen.

Opstelling Kunstmuseum Den Haag mei-juni 2023

Experimenteel en innovatief

Het ontwerp blijft nog steeds intrigeren. Vanwege de eeuwherdenking 1923-2023 heeft em. prof. Mick Eekhout daarom de uitdaging van dit topontwerp opgepakt en de uitvoerbaarheid van de bouw ontwikkeld. In plaats van bouwen in het zware beton is er nagedacht over nieuwe materialen en methodes. Met een hightech wijze van lichtgewicht koolstof-epoxy sandwichpanelen voor wanden en vloeren voor een zelfdragende constructie en verstijfd en ondersteund met gelamineerd voorgespannen glas is deze onwaarschijnlijke  opdracht vanaf nu  mogelijk te realiseren. Eekhout: “Mijn ambities zijn altijd  innovatieve methoden en hightech methoden: met de meest geavanceerde middelen en materialen een extreem ontwerp waar maken.“

Otto Hamer (1938-2020)

Otto Hamer was een aan Utrecht verbonden kunstenaar. Op zijn overlijdensbericht van 15 mei 2020 was een van zijn tekeningen uit begin jaren negentig afgebeeld, een tekening van tuimelende vierkanten en over elkaar liggende langwerpige rechthoeken in de heldere kleuren rood, geel en blauw. Op het eerste gezicht een tamelijk chaotisch spel van lijn – vlak – vorm en kleur. Maar bij nadere beschouwing een uiterst systematisch opgebouwd werk, zoals aan al het werk van Otto Hamer een methodische aanpak ten grondslag lag, gebaseerd op een onderliggend raster van vierkanten en diagonale lijnen. Zijn werk kan geometrisch-constructieve kunst worden genoemd of desgewenst concrete kunst. Hij heeft eens gezegd dat de gehanteerde methode wordt geëxposeerd, niet iets anders. Het werk spreekt, niet de kunstenaar.

Artist in residence Cor van der Meijden

Sinds een aantal jaren biedt Post Erasmuslaan 9 de mogelijkheid aan kunstenaars, architecten, vormgevers, ontwerpers, etc. om voor een periode artist in residence te zijn.

Tijdens de artist in residency kan men werken, onderzoek doen en zich laten inspireren door de verschillende andere bewoners die werkzaam zijn in het pand. Maar ook door de bezoekers van de Erasmuslaan 9. In het pand werken professionals op de vakgebieden architectuur, interieurarchitectuur en vormgeving. Ook is er een kunstgalerie gevestigd met vooral geometrisch abstracte kunst.

Het huis wordt gedurende het hele jaar bezocht door internationale architecten en andere geïnteresseerden in het werk van Gerrit Rietveld en architectuur in het algemeen. Maar ook door kunstliefhebbers, opdrachtgevers, fabrikanten en leveranciers. Kortom een huis waarin meerdere disciplines hun werkzaamheden verrichten.

Zich laten inspireren door de creatieve omgeving en de multidisciplinaire netwerken is het doel van de artist in residency.

Eens in de twee jaar wordt werk, opgedane ervaringen of bevindingen gepresenteerd in een gezamenlijke expositie in de galerieruimte.

Cor van der Meijden artist in residence in november 2022

“Doel van de ‘artist in residence’ periode bij PE5 ‘Post Erasmuslaan 5’ was om mij als beeldend kunstenaar te laten inspireren door de architectuur, vormentaal en het gedachtegoed van architect Gerrit Rietveld. Ik was heel benieuwd wat dit voor mijn beeldend werk zou kunnen betekenen.

In de ruim vier weken dat ik in PE5 heb gewerkt zijn er tien collages ontstaan. Tijdens het ontwerpen ervan heb ik mij gericht op een zo eenvoudig mogelijke vormgeving door gebruik te maken van geometrisch abstracte vormen en een minimum aan kleuren. Door de plaatsing in asymmetrische composities, waarbij de vormen vaak haaks als molenwieken gepositioneerd zijn, heb ik geprobeerd om een helder evenwicht van begrenzing en openheid te realiseren. Dit om recht te doen aan de door ‘ruimtekunstenaar’ Gerrit Rietveld gehanteerde ontwerpprincipes licht, ruimte en soberheid.

Gedurende de voorbereiding van de ‘artist in residence’ periode was het mij opgevallen, dat Rietveld naast getekende ontwerpschetsjes als eerste visualisatie van zijn ontwerpideeën ook regelmatig eenvoudige ‘schetsmaquettes’ maakte van stukjes karton. Dat gegeven heeft mij uitgedaagd om met kleine kartonnen doosjes een aantal ‘driedimensionale collages’ te maken.

Ik ben blij met het eindresultaat van deze ‘artist in residence’ periode. De vormentaal van Rietveld heeft mij met succes geïnspireerd tot een minimalistischer vormgeving waarnaar ik al langer op zoek was!”

Design Karin Kortenhorst